Książka stanowi wynik cyklu odczytów pod współnym tytułem "Kraków w powstaniu styczniowym", wygłoszonych na zebraniach naukowych Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, zorganizowanych w dniach od 23 stycznia do 20 marca 1963 r. Stanowiły one, obok specjalnej publikacji, jaką wydało nasze Towarzystwo ("Powstanie styczniowe w pamiętnikach Kazimierza Sczanieckiego" - przygotował do druku Józef Mitkowski, Kraków 1963, seria: Kraków Dawniej i Dziś, nr 15), główną formę uczczenia stulecia powstania styczniowego w skromnych, stojących do naszej dyspozycji rozmiarach. Wydawało się nam rzeczą słuszną i celową utrwalenie tematyki odczytywanej w formie drukowanej, w postaci tomu właśnie "Biblioteki Krakowskiej", wznowionej obecnie po latach, a posiadającej przecież w swym obrębie pionierską pracę Wacława Tokarza "Kraków w początkach powstania styczniowego i wyprawa na Miechów". Inicjatywa Towarzystwa znalzła szczęśliwe pełne zrozumienie i pomoc ze strony Wydawnictwa Literackiego w Krakowie, w którego oficynie drukarskiej ukazuje się niniejszy zbiór prac, wędrując do rak czytelnika. Przedkładając wszystkim zainteresowanym przeszłością naszego miasta prezentowany tutaj owoc zespołowego wysiłku sześciu autorów - "Kraków w powstaniu styczniowym" - chcemy pokrótce tylko zwrócić uwagę na jego ciele i charakter. Książka nie jest monografią powstania styczniowego, ale ze względu na swą genezę i sposób ujęcia stanowi raczej tom studiów czy szkiców powiązanych naczelnym tematem, jakim jest Kraków, głównie interesujący nas tutaj jako teren działalności społeczno - politycznej, organizacyjnej i wojskowej osób oraz ugrupowań biorących udział w powstaniu, zarówno czerwonych jak i białych. Mimo przyczynkowego niewatpliwie charakteru niniejszego zbioru studiów poświęconych specjalnej tematyce regionalnej czy lokalnej, posiada on chyba i walory natury ogólniejszej: dla czytelnika w krakowie, czy szerszego kręgu miłośników historii przybliży zapewne małe znane na ogół karty dziejów miasta sprzed stulecia, a dla fachowców historyków obraz ten stać się może pożytecznym przyczynkiem dotyczącym zaniedbanej dotąd problematyki, ową "cegiełą niezmiernie przydatną dla przyszłej syntezy" - według określenia wybitnego znawcy dziejów powstania". Pierwsza rozprawa - pióra Mariana Tyrowicza - daje, oprócz ogólnej charakterystyki roli Krakowa w wypadkach r.1863/64 i historiografii tematu, ciekawy obraz organizacji władz powstańczych w Krakowie. Właśnie ta rozprawa, poświęcona formom organizacyjnym władz, stanowiła prelekcję wstępną wspomnianego cyklu odczytywanego Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa w roku 1963. Kluczowego problemu społecznego powstania, a mianowicie roli plebsu krakowskiego w wydarzeniach 1861-1864, dotyczy kolejne stadium w niniejszym tomie opracowane przez Ottona Beiersdorfa. Dwie dalsze prace w ujęciu Eligiusza Kozłowskiego reprezentują bardzo ważny w dziejach powstania zakres historii wojskowej. Pierwsza dotyczy wypraw wojennych z Krakowa, ich przebiegu i roli w ogólnym obrazie działań wojennych, druga - problemu zaopatrzenia i wyposażenia oddziałów powstańczych przez specjalną komórkę Rządu Narodowego w Krakowie, tzw. Wydział Efektów. Pogranicze dziejów politycznych oraz dziejów kultury reprezentują następne rozprawy: Kazimierza Olszańskiego i Ottona Beiersdorfa. poświęcone są tematyce historii prasy, a ściślej roli krakowskiego dziennika "Czas" w kształtowaniu opinii publicznej wobec powstania, a także mało znanych dziejów tajnej prasy krakowskiej. Wyłącznie już problemów kultury dotyczą echa powstania styczniowego w literaturze i sztuce Krakowa, opracowane przez Józefa Dużyka. Tom niniejszy zamykają: kronika wydarzeń w Krakowie i okolicy w latach 1859-1865 sporzadzona przez Ottona Beiersdorfa i K. Olszańskiego, oraz bibliografia druków dotyczących Krakowa i okolicy z doby powstania styczniowego zestawiona przez Irenę Kozłowską - jako aneksy mające na celu dać zzainteresowanemu powyższą problematykę czytelnikowi chronologiczny przegląd wydarzeń oraz wskazówkę do dalszej lektury, uzupełniającej i pogłębiającej wiadomości z tego zakresu. [okł.]

Ostatnie całościowe opracowanie dziejów powstania styczniowego wyszło spod pióra Adama Szelągowskiego lat temu już blisko czterdzieści. Od tego czasu wiedza w tym zakresie poczyniła niewarygodne postepy. Udostepnione zostały badaczom dziesiatki nowych zespołów archiwalnych; tysiące dokumentów ogłoszono drukiem; ukazały się liczne wartościowe monografie, setki i tysiące przyczynków. Przełom metodyczny, jaki dokonał się w polskiej historiografii po II wojnie światowej, rozszerzył także perspektywy badań nad rokiem 1863. Setna rocznica powstania przyniosła obfite pokłosie wydawnictw wszelkiego typu, ogłaszanych w dziesięciu europejskich językach. Ogromny wkład w opracowanie wielu problemów dotąd leżących odłogiem wnieśli m. in. historycy radzieccy. [okł.]

W połowie ubiegłego wieku ziemie polskie stały w obliczu doniosłej gospodarczej przemiany. Kruszył się dawny porządek feudalny, ugruntowany na wyzysku mas chłopskich, podległych władzy pana; dochodziła do wpływu i głosu nowa klasa społeczna, burżuazja, wykorzystująca pracę najemną rosnących rzesz proletariatu. Nowe stosunki kapitalistyczne wypierały zacofaną gospodarkę feudalną: podnosił się poziom uprawy roli, rodził się przemysł fabryczny, ożywiał handel, pojawiały się nowe drogi komunikacyjne: szosy i koleje żelazne. Równocześnie wzmagał się opór chłopów przeciw pańszczyźnie i zwierzchnictwu dworu nad wsią, a ludność miejska żądała zrównania w prawach ze szlachtą. Dawna władza szlachecka, oparta na przywileju rodowym, przestała odpowiadać nowym potrzebom życia gospodarczego; prędzej czy później musiała ustąpić ze sceny. [okł.]